مسئله تربیت در حقوق شهروندی

امروزه و در عصر مدرنیته، یکی از مولفه های مهمِ زندگی اجتماعی که دستخوش تغییر شده است، تربیت کودکان و فرزندان می باشد. در گذشته باتوجه به محدود بودن زندگی اجتماعی و همچنین نبود وسایل و ابزارهای الکترونیکی، زندگی اجتماعی بسیار ساده بود که قابل مدیریت و کنترل بود. اما امروزه، بخش مهمی از تحولات اجتماعی که صورت می گیرد، یا با واسطه یا بدون واسطه برآمده از ابزارها و دستاوردهای تکنولوژیکی می باشد.
 
مهمترین ثمره ای که تکنولوژی برای بشر داشته است، افزایش غیر قابل باور محیط اجتماعی افراد می باشد، به نحوی که امروزه می توان این ادعا را داشت که حدودا هیچ محدودیتی به جهت روابط اجتماعی وجود ندارد و همین امر، هرچند دستاوردها و ثمرات مفیدی داشته است، لکن چالش های مهمی را به جهت مسائل تربیتی و اخلاقی به خانواده ها و نهادهای متولی تحمیل نموده است.
 
لذا با توجه به نکات مذکور، مدیریت تربیتی خانه و خانواده، نیازمند ضرورت هایی می باشد که باید بیش از پیش به آن ها اهتمام داشت و در تلاش بود که ثمره این فرآیند تربیتی، یک امر مفید و کارآمد باشد که در این پژوهش، برخی از این ضرورت ها و مولفه ها را مورد بازخوانی قرار می دهیم و ذیل بیان نکات، نیم نگاهی به منشور حقوق شهروندی[1] خواهیم داشت و تبیین خواهیم نمود که منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران، چه نکات و ایده هایی را در راستای تعالی امر تربیت بیان کرده است.
 

تربیت اخلاقی

برخی تربیت اخلاقی را این گونه تعریف کرده اند که: «تربیت اخلاقی، برنامه‌ریزی برای رشد اخلاق ... می باشد.»[2]، بنابراین، در عنصر تربیت، نکته ی مهمی که باید لحاظ کرد، برنامه ریزی می باشد؛ بدون برنامه ریزی و دقت نظر نمی توان از عهده ی این مهم برآمد. امروزه نیز هرچند چالش های مختلف اخلاقی و اعتقادی شکل گرفته است، لکن این به معنای عجز از نهادینه کردن مولفه های اخلاقی نمی باشد. بلکه آموزه های اخلاقی به جهت جذبه و مقبولیتی که دارند، می توانند عنصر مفید و کارآمدی برای تربیت افراد باشند.
 
 نکته ی بسیار مهمی که در باب مسائل اخلاقی باید بیان کرد این است که تربیت صحیح و کارآمد، زمانی معنادار است که تا زمانی که شخصیت و روحیات فرزند شکل نگرفته است، آغاز شود، در غیر این صورت، هرگونه اصلاح و تغییر روحیات، با هزینه و زحمت بیشتری شکل خواهد گرفت. البته این نکته را نیز باید بیان کرد که تربیت و اصلاح فرد و جامعه، در هر سنی ممکن و مقدور است، ولی ناگفته پیداست که تربیت کودکی که هنوز علائق و سلائق او شکل نگرفته است، به مراتب ساده تر از تربیت جوان یا میان سالی می باشد که شاکله شخصیتی و اخلاقی او شکل گرفته باشد.
 
در منشور حقوق شهروندی مسئله اخلاق مورد تاکید بوده است، در حدی که در ماده 24 این منشور بیان می کند که «حق شهروندان است که از دولتی برخوردار باشند که متعهد به رعایت اخلاق حسنه و..  باشد.». همچنین در ماده32 بیان می کند که «کودکان... نباید در معرض محتوای غیراخلاقی، خشونت‌آمیز یا هر نوع محتوایی قرار گیرند که موجب غلبه ترس یا بروز آسیب جسمی یا روانی شود» و دولت خود را نیز ملتزم به اخلاق حسنه می داند. نکته ی مهمی که متفکران و اندیشمندان حوزه تربیت بر آن تاکید دارند این است که غایت و نهایت تربیت اخلاقی را باید در تربیت مذهبی مشاهده کرد[3] که در بخش بعدی به آن پرداخته خواهد شد.
 

تربیت دینی

اندیشه دینی و مذهبی با در برداشتن آموزه های بسیار مفید و کارآمد، به عنوان یک منبع الهام بخش می باشد و با رساندن کودک و نوجوان به این منبع، می توان امید داشت که شاهد تحولات مفید و شگرف در این فرد باشیم. تربیت مذهبی را می توان با رویکردهای مختلفی نهادینه کرد، که مهمترین مولفه، التزام والدین و دیگر اعضای خانواده به مسائل و آموزه های معنوی و مذهبی در محیط خانواده می باشد؛ در مرحله بعد، با برگزاری نماز جماعت در مدرسه و همچنین شرکت در مجالس و محافل مذهبی می تواند مقدمه ی بسیار خوبی برای حرکت فرزندان در مسیر تربیت مطلوب مذهبی باشد. در مورد تربیت مذهبی باید بیان کرد که یک تربیت خوب در مسائل مذهبی و اعتقادی می تواند مقدمه ای بسیار کارآمد برای تکمیل شخصیت فرزند باشد؛ چرا که اندیشه دینی با پوشش دادن مسائل مختلف اخلاقی، اجتماعی و حتی اقتصادی، می تواند تاثیر قابل ملاحظه ای در شکل گیری دیگر ابعاد شخصیتی کودک داشته باشد.
 

تربیت اجتماعی

از دیگر ابعاد شخصیتی انسان که باید به ملاحظات تربیتی آن نیز دقت داشته باشیم، شخصیت اجتماعی و تربیت اجتماعی کودک می باشد. اهمیت تربیت اجتماعی در تعلیم و تربیت به این دلیل است که‌ گذشته و آینده‌ی جامعه با تربیت اجتماعی ارتباط دارد[4] و هر پیوندی، به هر نوعی که شکل گرفته باشد، آینده ی جامعه را رقم می زند.
 
امروزه با توجه به توسعه ی قابل ملاحظه ای که در محیط اجتماعی شکل گرفته است، از جمله نکات اساسی که در تربیت باید لحاظ کرد این است که باید آموزش ها، تذکرات و همچنین مهارت های حضور فعال اجتماعی را به کودکان آموزش داد تا گام مهمی در راستای تربیت هرچه بهتر کودکان برداشته شود.

علاوه بر نکات مذکور باید این مطلب را نیز متذکر شد که رسانه‌های گروهی نقش فراوانی در تربیت اجتماعی دارند[5] و در فرآیند تربیت نباید از این مولفه مهم و اساسی غافل بود. در همین راستا، ماده 108 منشور حقوق شهروندی بیان می کند که «حق دانش‌آموزان است که از آموزش‌وپرورشی برخوردار باشند که منجر به شکوفایی شخصیت، استعدادها و توانائی‌های ذهنی و جسمی و احترام به والدین و حقوق دیگران، هویت فرهنگی، ارزش‌های دینی و ملی شود.»


پی‌نوشت:
[1] منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران، 1395.
[2] ‏عباس علی شاملی، حسن ملکی، و حمید رضا کاظمی، «برنامه درسی، ابزاری برای نیل به تربیت اخلاقی»، اسلام و پژوهش های تربیتی 6، ش. 3 (۱ مهر ۱۳۹۰): 77-98.
[3] ‏خسرو باقری، «مراحل رشد: تربیت اخلاقی نوجوانان»، رشد معلم 31، ش. 4 (۱ اردیبهشت ۱۳۶۵): 36-41.
[4] ‏سعید مذبوحی و مصطفی زارعی، «تربیت اجتماعی»، رشد آموزش علوم اجتماعی 47، ش. 1 (۱ تیر ۱۳۸۹): 52-59.
[5] ‏محسن ایمانی، «تربیت اجتماعی: نقش خانواده در تربیت اجتماعی»، تربیت 29، ش. 3 (۱ خرداد ۱۳۶۷): 36-38.